Dış Ticaret Açığı Büyüdü

Eylül ayı dış ticaret verileri, 2 Kasim 2013 ta açıklandı. Bu verilere göre hem ihracat hem de ithalat hız kesti. İhracat geçen yılın aynı ayına göre %1.3’lük bir artışla 13 milyar 121 milyon dolar, ithalat ise %3.5’lik artışla 20 milyar 623 milyar dolar oldu. Bu gelişmeler sonunda, dış ticaret açığı %7.6 büyüyerek 7. 5 milyar dolar olarak gerçekleşti.  Böylece, 2012 yılı Eylül ayında ihracatın ithalatı karşılama oranı %65 iken, 2013 yılı Eylül ayında bu oran %63.6’ya geriledi.  Ayrıca, dış ticaret açığı dokuz ayda 75 milyar doları aştı (Bkz. Tablo 1).

Tablo 1: 2012 ve 2013’ün İlk Dokuz Ayında Dış Ticaret (Milyon Dolar)

Kaynak: TÜİK verilerinden hazırlanmıştır.

Aslında, 2011 yılından sonra ihracat rakamları parlak bir görüntü çizmedi.  2011’de yıl bazında %18.5 oranında artan ihracat, 2012 yılında %13 artarken, 2013 yılının ilk dokuz ayında %0.4 azaldı.

 Türkiye’nin Dış Ticaretinde Hangi Ülkeler Öne Çıkmakta?

Türkiye’nin Avrupa Birliği (AB) pazarına ihracatında artış gözlenmektedir. AB’nin geçen yıl Eylül ayında ihracatta % 39.4 olan payı, bu yıl %42.8’e yükseldi.  AB pazarında kriz sonrasında başlayan canlanma sonucunda AB’ne yapılan ihracat, 5 milyar 620 milyon dolar olarak gerçekleşti. En fazla ihracat yapılan ülke olan Almanya’ya yapılan ihracat geçen yılın Eylül ayına göre %7.1 artarak, 1 milyar 196 milyon dolar olurken; bu ülkeyi 1 milyar 20 milyon dolarla Irak, 925 milyon dolarla İngiltere ve 626 milyon dolarla Rusya izledi (Bkz. Tablo 2).

Tablo 2: Eylül 2013’de Türkiye’nin Dış Ticaretinde En Yüksek Paya Sahip Ülkeler (Milyon dolar)

Kaynak: TÜİK

Almanya, Irak, İngiltere ve Rusya ihracatta en yüksek paya sahipken; Çin, Rusya ve Almanya ithalatta en yüksek paya sahip ülkelerdir (Bkz. Tablo 2). Rusya ve Almanya, hem ihracatta hem de ithalatta payı yüksek olan iki ülkedir.

Türkiye’nin ihracatında bazı ülkelerin payı önemli ölçüde azalmıştır. En fazla azalma, İran’a yapılan ihracatta ortaya çıkmıştır. Ocak-Eylül 2013 döneminde İran’a yapılan ihracat, geçen yılın aynı döneminde yapılan ihracatla karşılaştırıldığında, %62.1’lik bir azalma olmuştur.(Bkz. Tablo 3).

Tablo 3:İhracatın En Fazla Azaldığı Ülkeler (Bin dolar)

Kaynak: TÜİK

Dış Ticaretin Yapısı Nasıl?

 Eylül 2013 itibariyle en büyük ihracat kalemi, 1 milyar 584 milyon dolarla “motorlu kara taşıtları ve bunların aksamlarında” oldu. Bu kalemi ikinci sırada 1 milyar 129 milyon dolarla “kazanlar, makineler ve bunların aksamları” takip etti.  Üçüncü sırada 831 milyon dolarla “ses kaydetme ve verme cihazları” yer alırken, dördüncü sırada 818 milyon dolarla “ örme giyim eşyası ve bunların aksesuarları” yer aldı.

Eylül 2013 itibariyle ithalat kalemlerini incelediğimizde, ilk sırada 4 milyar 897 milyon dolarla “mineral yakıtlar ve yağlar” yer almaktadır.  Bu kalemi 2 milyar 540 milyon dolarla “kazanlar makineler ve aksamları” kalemi,  1 milyar 631 milyon dolarla “ses kaydetme ve verme cihazları” ve 1 milyar 327 milyon dolarla “motorlu kara taşıtları ve bunların aksamları” kalemleri izlemektedir.

“Motorlu kara taşıtları ve bunların aksamları” ile “ses kaydetme ve verme cihazları” kalemlerinin hem ihracatta hem de ithalattaki payının yüksek olması, Türkiye’nin bu gruplarda yer alan ürünlerde endüstri-içi ticaret yaptığını göstermektedir. Bilindiği gibi endüstri-içi ticaret aynı amaca hizmet eden ürünlerin farklı türlerinin hem ihraç edilmesi hem de ithal edilmesidir.

İhracat Düşüşü Hangi kalemlerde Ortaya Çıktı?

 İhracattaki azalmanın en büyük nedeni,  imalat sanayi ihracatındaki azalma. İhracat içinde en büyük paya sahip olan imalat sanayinin payı, ilk dokuz ayda %1.2’lik düşüşle 105.2 milyar dolara gerilemiştir. Aynı dönemde tarım ve ormancılık ürünleri ihracatı, %7.5 artışla 3.8 milyar dolar, madencilik ve taş ocakçılığı ihracatı %28.7 artışla 2.9 milyar dolar, balıkçılık ihracatı %50.6 artışla 188 milyon dolar olarak gerçekleşti.

Bu Gözlemlerden Hangi Sonuçlar Ortaya Çıkmakta?

 İlk sonuç, böyle giderse, yıl sonunda Türkiye’nin daha büyük bir cari açık ile karşılaşmasıdır. Nitekim IMF tahminlerine göre; cari işlemler açığı en büyük 20 ülke arasında yapılan sıralamada Türkiye, bu yıl üç basamak birden yükselerek beşinci sıraya; 2014 yılında bir basamak daha yükselerek dördüncü sıraya yerleşecek.  2011 yılında, 75 milyar dolarla, AB’nin ardından en fazla cari işlemler açığı veren ülke olan Türkiye, 2012’de ekonomiyi soğutma önlemleriyle, açığı 50 milyar doların altına çekerek sekizinci sıraya yerleşmişti.

İkinci sonuç,ihracatımızın en fazla azaldığı ülkelerle ilgili. İsviçre dışındaki ülkeler (İran, Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri), Türkiye’nin bulunduğu coğrafyada yer ala ülkeler. Yakınlık, zevk ve tercihlerin benzerliği gibi faktörler dikkate alındığında dış ticaretin en fazla yapılması gereken ülkeler bunlar. Bu nedenle, Türkiye’nin bu ülkelere olan ihracatının niçin azaldığı araştırılmalıdır.

Üçüncü sonuç, ihracatın en fazla azaldığı sektör olan imalat sanayi ile ilgili. En fazla ihracat düşüşünün imalat sanayi ürünlerinde ortaya çıkması, Türkiye’nin tam olarak sanayileşmemiş olmasının bir sonucudur. Türkiye’nin kendi teknolojisine dayalı bir sanayi sektörü geliştirememesi, sanayi üretiminin patent ve parça bakımından dışarı bağlı olması en büyük sorun. Yabancı teknolojilere bağlı olarak geliştirdiğimiz montaja dayalı sanayi sektöründe bize ait markalar ve ürünler çok sayıda bulunmamakta, bunun sonucunda dünya pazarlarında sabit bir piyasa payımız olmamaktadır. Türkiye’nin dış ticaret açığı ve cari açık sorununu çözebilmesi için teknolojik gelişme ve sanayileşmeye önem vermesi gerekmektedir.

Prof. Dr. Hayriye Atik

http://www.ankarastrateji.org/yazar/prof-dr-hayriye-atik/dis-ticaret-acigi-buyudu/