| Bu yazı, Ermeni Sorunsalı adındaki bir yazı dizisinin parçasıdır. Daha önce yayımlanan yazıları okumak için yukarıdaki ana menüden DOSYALAR ve ERMENİ SORUNSALI başlığını seçiniz veya https://turkiye.net/dosyalar/ermeni-sorunsali/ linkine tıklayınız. |
ÇANAKKALE KRİZİ – LOZAN 24 TEMMUZ 1923
İzmir’in kurtuluşundan sonra ordu hızla Çanakkale Boğazının Anadolu kıyısında mevzilenerek İngilizlerin Gelibolu yarımadası ve Trakya’dan çekilmesi için ültimatom verir. Çanakkale Krizi adı verilen bu olay üzerine, 15 Eylül 1922de Lloyd George başkanlığında toplanan İngiliz kabinesi bu küstahlığın reddedilerek Türklere gereken dersin verilmesinden yana tavır koyar. Bunun üzerine Muhafazakâr Parti hükümetten çekilir. Lloyd George hükümeti düşer. 11 Ekim’ 1922 de İngiltere ile Türkiye arasında Mudanya ateşkesi imzalanır. Ateşkes antlaşması aynı zamanda İsviçre’nin Lozan (Lausanne) kentinde bir barış konferansı toplanmasını öngörmekteydi.
1 Kasım 1922 de toplanan TBMM, İstanbul hükümetinin hukuki varlığına son verir ve Vahdettin 17 Kasım 1922 günü Boğaziçi’nde demirli bulunan İngiliz zırhlısı Malaya ile Malta’ya gönderilir. Boş kalan halifelik makamına veliaht Abdülmecit TBMM tarafından 19 Kasım’da halife olarak atanır.
TBMM Hükümeti Lozan Konferansı’na katılarak Misakı Milli’yi gerçekleştirmeyi, Türkiye’de bir Ermeni devletinin kurulmasını engellemeyi, kapitülasyonları kaldırmayı umut ediyordu. Ermeni yurdu ve kapitülasyonlar hakkında anlaşma sağlanamazsa görüşmeler kesilecekti. Nitekim, 20 Kasım 1922’de başlayan görüşmeler çıkmaza girince 4 Şubat 1923’te heyet yurda geri dönmüş, savaş rüzgârları yeniden esmeye başlamıştır. Sovyetler Birliği eğer yeniden savaş çıkarsa bu sefer Türkiye’nin yanında savaşa gireceğini duyurmuş, Haham Hayim Nahum Efendi öncülüğündeki Hristiyan ve Yahudi cemaat temsilcileri de Türkiye’yi destekleyeceklerini açıklamıştır.
23 Nisan 1923’te görüşmeler tekrar başlamıştır. Nihayet 24 Temmuz 1923’te Lozan Barış Antlaşması imzalanmış ve tüm taraflarca onaylandıktan sonra 6 ağustos 1924te yürürlüğe girmiştir.
LOZAN ANTLAŞMASINDA ERMENİ SORUNU
Lozan’da, Ermeni sorunu münferit olarak ele alınmamış, Müslüman olmayan azınlıklar öbeğine dahil edilmiştir. Antlaşmanın 40. Maddesine göre Müslüman olmayan Türk uyrukların, hem hukuk hem de uygulamada, öteki Türk uyruklarıyla aynı işlem ve aynı güvencelerden yararlanacakları, her tür dinsel ve sosyal kurum, okul ve benzer yerler kurmak, kendi dillerini kullanmak ve dinsel törenlerini özgürce yapmak konusunda eşit haklara sahip olacakları belirtilmiştir. Rum ve Ermeni Patrikhanelerinin siyasal yetkilerinden arındırılarak İstanbul’da kalması onaylanmıştır.
Lozan Barış Antlaşması kararlarına karşı çıkan Ermeni heyeti konferansa katılan devletlere bir bildiri vermiştir. Bildiride Ermeni sorununun çözümlenmemiş olduğuna dikkat çekilerek daha önceki Versailles ve Sèvres Antlaşması, 1921 Londra ve 1922 Paris kongrelerinde Kürt ve Ermenilere yurt sağlamak için sözler verildiği, ancak, buna uyulmadığı, dolayısıyla taraf devletlerin buna bir çözüm bulması gerektiği, aksi takdirde böyle bir barışın sürekli olmayacağı belirtilmiştir.
Heyet başkanı Aram Aharonyan, 9 Ağustos 1923 tarihinde hem Milletler Cemiyeti’ne başvurarak sorunun Milletler Cemiyeti’nin gündemine alınmasını talep etmiş, hem de Müttefik Devletlerin temsilcilerine birer protesto göndererek sanki Ermeniler yokmuş gibi davranıldığını, Lozan Antlaşmasının ne barışa, ne de adalete yol açacağını, bu antlaşmaya karşı olduklarını iletmişlerdir.
Böylelikle Ermenistan Türkiye’ye karşı ilan edilmemiş bir savaşı, her ortamda ve her ne pahasına olursa olsun sürdüreceğini açıkça beyan etmiş olmaktadır. Türkiye’nin Birleşmiş Milletler, ardından NATO’ya üye olması Ermenistan’ın bir süre eyleme geçmesini engellemiştir. Ancak 1974 Kıbrıs çıkarmasından sonra Ermenistan Türkiye karşıtı politikalarına hız vermiş ve Ermeni terör örgütü ASALA devreye girmiştir.
ERMENİLER VE TERÖR
Taşnak ve Hınçak örgütleri 1918 yılında Talat Paşa ve Cemal Paşa’ya suikast düzenlemelerinden 55 yıl geçtikten sonra yeniden terör yöntemine dönmüşlerdir. 1973ten itibaren “Ermenistan’ın Kurtuluşu İçin Ermeni Gizli Ordusu” ASALA ve ARA (Ermeni İhtilalci Ordusu) sahneye çıkmış, 1984’e kadar yurt dışında görevli 42 Türk diplomatı ile 15 görevliyi şehit etmiştir.
Avrupa ülkeleri, Suriye ve Lübnan’da üsler edinen Asala, PKK, Kıbrıs Rumları ve Yunanistan ile de işbirliği yapmış, 8 Nisan 1980de Lübnan’ın Sidon kentinde PKK ve ASALA ortak basın toplantısı düzenlemiştir. 1984 yılından itibaren Ermenistan terör eylemlerine destek vermeyi yavaş yavaş kesmiş, onun yerine PKK sahneye çıkmış, ASALA geri planda kalmıştır.
4 Haziran 1993de Hınçak Partisi ile terör örgütleri Beyrut PKK merkezinde toplantılar yapmışlar, kiliselerde düzenlenen ve Lübnan Ermeni Ortodoks Başepiskoposu ile Hınçak yetkililerin katıldığı ayin ve toplantılarda, Türkiye’de iç savaşın devam edeceği, Türk ekonomisinin iflas sürükleneceği, ülkenin bölünerek bir Kürt devletinin kurulacağı, Ermenilerin Kürtlerin mücadelesini desteklemeleri gerektiği gibi konular paylaşılmıştır.
ERMENİSTAN-AZERBAYCAN SAVAŞI
Bu arada 1988 yılından itibaren SSCB’nin dağılmaya başlaması ve aşırı milliyetçi akımların hız kazanmasıyla 20 Şubat 1988’de Azerbaycan ile Ermenistan arasında sınır anlaşmazlığı yüzünden savaş çıkar. 23 Ağustos 1991’de Ermenistan, 30 Ağustos’ta ise Azerbaycan bağımsızlıklarını kazandıkları halde savaş devam eder. 25 Aralık 1991 de Sovyetler Birliği “Rusya Federasyonu” na dönüşür..
Ermenistan Azerbaycan’a ait ancak Ermeni nüfusun çoğunlukta olduğu Dağlık Karabağ bölgesini ele geçirir, ardından Laçin Koridoru ‘nu işgal eder. Çatışmalar 1994’te Azerbaycan’ın yenilgisiyle sonuçlanır. Rusya Federasyonu’nun araya girmesiyle ateşkes ilan edilir.
Ermenistan’ın 2 katı asker ve silah gücüne sahip 10 milyonluk koskoca Azerbaycan’ın nasıl olup da 3 milyonluk minicik Ermenistan’a yenildiği araştırılması gereken bir konudur. Görünen o ki Azerilerin beceriksizliği bir yana, Ermeni asker ve komutanların I. ve II. Dünya Savaşı sırasında Çarlık ordusu ve Kızıl Ordu’da elde ettikleri deneyimler savaşı kazanmalarında etkin olmuştur. Oysa, Rus ordusundaki Azeriler sürekli geri hizmette tutulduklarından akademik askeri bilgi ve yetenekten yoksundular.
İki ülke arasında savaş şu an için sona ermiş olsa da, zaman zaman sınır çatışmaları yaşanmakta ve Ermenistan Azerbaycan topraklarının %20’sini halen de facto işgal altında tutmaktadır. 25–26 Şubat 1992’de Ermenistan ordusunun Azeri halkı topluca katlettiği “Hocalı Katliamı” İnsan Hakları İzleme Örgütü de dahil olmak üzere birçok uluslararası örgüt tarafından soykırım olarak kabul edilmektedir.
Bu video, bu yazı dizisinin birinci yazısından Lozan sonuna kadar olayları kapsamaktadır.
Erdağ Duru
(Yazının devamı: İkinci Bölüm
ERMENİSTAN’IN MİSYON VE VİZYONU – SOYKIRIM SAVININ İRDELENMESİ
https://turkiye.net/tarih/turk-tarihi/ermeni-sorunsali-2-a-ermenistanin-misyon-ve-vizyonu/
Bu dizide yer alan bütün yazıları görmek için şu linke tıklayınız:
https://turkiye.net/dosyalar/ermeni-sorunsali/
veya sitenin menü sisteminden DOSYALAR – ERMENİ SORUNSALI yı seçiniz.)
________________________________________________________________
Referans:
1. Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi, Milliyet Yayınları, 1992
2. Davranışlarımızı Kökeni, Dr. Erol Teber, Sorun Yayınları, 1975
3. Din Devletleri, Prof. Dr. Aysel Ekşi, Ümit Yayıncılık, 1995
4. Emperyalizm Kıskacında Türkler Ermeniler Kürtler, Yazıcı Yayınevi, 2003, Ersal Yavi
5. History of the Ottoman Empire and Modern Turkey, Stanford J. Shaw, Cambridge University Press, 1987
6. History of the Western Civizilation, Bertrand Russell, Unwin University Books, 1971
7. İnternet kaynakları: Timeturk Haber, Vikipedia, Agos Gazetesi, Al Jazeera ve Ermenistan ile ilgili çeşitli web siteleri
8. Osmanlı İmparatorluğunun Yükseliş ve Çöküş Tarihi, Dimitri Kantemir, Cumhuriyet Yayınları, 1998
9. The Encyclopedia Americana International Edition, Americana Corp., I-XXX Volumes, New York, 1977
10. The Reader’s Digest Great Encyclopeadic Dictionary, Oxford University Press, 1964
11. The Turkish Labyrinth, James Pettifer, Viking Penguin Group, 1997
12. Théma Larousse, Tematik Ansiklopedi, Cilt 1-2, Larousse 1993 Milliyet 1993-1994
13. Türk Devrimini Temelleri ve Gelişimi, Doç. Dr. Ahmet Mumcu, A.Ü. Hukuk Fakültesi Yayınları, 1976
14. Türkiye Cumhuriyeti Çökerken, Vural Savaş, Bilgi Yayınevi, 2004
15. Türkiye’de Etnik Gruplar, P. Alford Andrews, Ant Yayınları, 1997
16. Türkiye Neden Feda Edildi? Merdan Yanardağ, Destek Yayınevi, 2013
17. Türklerin Tarihi, Doğan Avcıoğlu, Tekin Yayınevi, 1985
18. Ulusal Kültür Savaşı, Atilla İlhan, Bilgi Yayınevi, 1998
