| Bu yazı, Ermeni Sorunsalı adındaki bir yazı dizisinin parçasıdır. Daha önce yayımlanan yazıları okumak için yukarıdaki ana menüden DOSYALAR ve ERMENİ SORUNSALI başlığını seçiniz veya https://turkiye.net/dosyalar/ermeni-sorunsali/ linkine tıklayınız. |
ERZURUM VE SİVAS KONGRELERİNİN ARKA PLANI
15 Haziran 1919dan itibaren Ege bölgesini ele geçirmeye çalışan Yunan ordusuyla Kuvayı Milliye arasında ilk çatışmalar başlar. Bir iki başarı kazansalar da Yunan ordusunun ilerleyişi karşıdında Kuvvacılar geri çekilmek zorunda kalır. 21 Haziran 1919 günü Samsun’dan Amasya’ya geçen Mustafa Kemal terhis edilmeyi bekleyen askeri birliklerin komutanları Kâzım Karabekir, Refet ve Ali Fuat Paşalar ile Amasya’da buluşur. Ulusal birliğin sağlanarak direniş çağrısının yapıldığı ünlü Amasya Genelgesi yayımlanır. Birliklerin terhis edilmesi iptal edilir. Ertesi gün Mustafa Kemal İstanbul hükümetince görevden alınır!
23 Temmuz – 7 Ağustos günlerinde Erzurum’da ülkenin dört bir yanından gelen temsilcilerin katıldığı bir kurultay toplanır. Sansaryan Mektebinde düzenlenen kurultay neredeyse Taşnakların 1914 yılında yaptıkları kongreye bir misilleme gibidir. Kurultayda Ermenilerin Doğu Anadolu’yu işgal hazırlığı içinde olduklarına, Karadeniz sahillerinde Pontus hayalini gerçekleştirmek için göçmen kisvesinde Rum milislerin yerleştirildiğine dikkat çekilir, ulusal birlik çağrısı yapılır.
Amasya Protokolünü İmzalayan Heyeti Temsiliye Üyeleri
4 Eylül 1919 – 11 Eylül 1919 arası toplanan Sivas Kurultayında da Erzurum’da alınan kararlar yeniden teyit edilir. Mustafa Kemal Ermeni ordusunun Kızılırmak’a kadar genişleme hazırlıklarına dikkat çeker, sınır illerinde yaşayanların kıyıma uğramış olduğuna vurgu yapar. Alınan kararlarda Ermenilik, Rumluk oluşturmaya yönelik hiçbir eyleme izin verilmeyeceği, Ermeni ve Rumlara siyasal egemenlik ve toplumsal dengeyi bozacak ayrıcalıkların tanımayacağı belirtilir.
MECLİSİ MEBUSAN VE TBMM
Kasım 1919’da Adana, Maraş, Antep ve Urfa Fransız ordusu ve yerel Ermeni milislerin desteğiyle işgal edilmeye başlanır ve çatışmalar çıkar. Aralık 1919’da Osmanlı’da son seçimler yapılır. İki ayrı ilden milletvekili seçilen Mustafa Kemal İstanbul’a gitmeyi reddeder. Meclisi Mebusan 28 Ocak 1920’de Mustafa Kemal ve kurmaylarınca hazırlanan, daha sonra “Misakı Milli” (Ulusal Ant) denilecek “Ahdi Milli Beyannamesi” ni (Ulusal Antlaşma Bildirgesi) kabul ve ilan eder.
Sansaryan Ermeni Lisesi (Hakkında yayımladığımız yazı için buraya tıklayınız)
Bu gelişmeleri fevkalade tehlikeli gören İngilizler 16 Mart 1920’de Meclis ve tüm hükümet dairelerine baskınlar düzenleyerek işgale direnenleri tutuklamaya başlar. Bunun üzerine Meclisi Mebusan 18 Mart 1920 tarihinde toplanarak kendini fesheder. 11 Nisan’da Vahdettin meşrutiyetin sona erdiğini açıklarken, aynı gün Şeyhülislam Dürrizade Abdullah’ın “Padişah ve Halife kuvvetleri dışındaki milli kuvvetleri kafir ve katlinin vacip” olduğunu bildiren fetvası Resmi Gazete’de yayımlanıyordu. 23 Nisan 1920’de Mustafa Kemal ve arkadaşları Türkiye Büyük Millet Meclisi’ni açarlar.
PARİS BARIŞ KONFERANSI 18 Ocak 1919 – 10 Ağustos 1920
Paris Barış Konferansı, I. Dünya Savaşından sonra utkun devletlerin yeniklere dayattığı antlaşmaların imzalandığı uluslararası bir konferanstır.
Utkun ülkelerin başkanları ABD Başkanı Wilson, İngiltere Başbakanı Lloyd George, Fransa Başbakanı Clemenceau, İtalya Başbakanı Vittorio Orlando 18 Ocak 1919 Paris’te buluşurlar. Bir buçuk seneden fazla sürecek olan bu konferans bir yerde dünyanın yazgısını belirleyecek olup 10 Ağustos 1920’de Sèvres Antlaşması ile sonlanacaktır. Konferansın en önemli konularından biri kuşkusuz artık son nefesini vermiş olan “Hasta Adam” ın mirasını bölüşmekti! Konferans boyunca utkunlar ile yenikler arasında ayrı ayrı 5 büyük barış antlaşması yapılır:
1. Versailles Antlaşması, 28 Haziran 1919, (Almanya ile)
2. Saint-Germain Antlaşması, 10 Eylül 1919, (Avusturya ile)
3. Neuilly Antlaşması, 27 Kasım 1919, (Bulgaristan ile)
4. Trianon Antlaşması, 4 Haziran 1920, (Macaristan ile)
5. Sèvres Antlaşması, 10 Ağustos 1920 (Osmanlı İmparatorluğu ile; sonradan 24 Temmuz 1923 Lozan Antlaşması ile değiştirildi – Türkiye Cumhuriyeti ile)
Konferans devam ederken Mısır’da yerleşik Ermeni Milli Delegasyonu Başkanı Bogos Nubar Paşa da Paris’e çağrılır. Nubar Paşa 1882’de Osmanlı’dan ayrılıp İngiliz egemenliğine giren Mısır’ın ilk başbakanı Nubar Nubaryan Paşa’nın oğlu olup “Büyük Ermenistan” projesinin mimarıydı. 29 Şubat 1919 “Le Matin” gazetesinde yayınlanan Bogos Nubar’ın görüşleri özetle şöyleydi:
“Biz Ermeniler, Büyük Savaşta Müttefikler lehine çalıştık. Rus ordusu Kafkasya üzerinden Anadolu içlerine ilerlerken Kont Nikola emrinde Ermeni askerler vardı. Rus ordusunun yardımcısı Antranik Toros Ozanyan ile Tümgeneral Tovmas Nazarbekyan yönetiminde 50.000 Ermeni asker ve 150.000 kişilik destek gücü vardı. İngiliz kumandan Allenby, Kudüs’e girerken birliklerinde Ermeni askerler vardı. Fransız ordusunda 800 asker, Suriye Doğu Lejyonunun yarısı Ermeni askerdi. Osmanlı boyunduruk ve baskısından Ermenilerin kurtulması gerekir.
Şimdi Kafkasya’da Ermeni devleti kuruluyor ve bu devlet Doğu Anadolu’daki 6 vilayet ve Kilikya’yı (Adana) içine alacak şekilde kurulmalıdır. Ermenilerin Trabzon’dan denize çıkma hakları vardır. Pontus yöresi Yunanlılarla aramızda sorun olmaz. Kafkaslarda 2.1 milyon Ermeni var. Ermeniler Büyük Ermenistan devletini kurmaya hazırdır. Müttefiklerin bu konuda yardımını bekliyoruz.”
Böylelikle, Doğu Anadolu’da bağımsız bir Ermenistan kurulması ilk kez uluslararası bir konferansta açıkça dile getiriliyor ve bu istekler Müttefikler tarafından destek görüyordu. Müttefikler, kurulması planlanan “Milletler Cemiyeti” nin temel ilkelerini karara bağladıktan sonra, 22 Nisan 1920’de Osmanlı Devleti’ni Paris’e çağırmışlar ve 10 Ağustos 1920’de Sèvres Antlaşması imzalanmıştır.
Erdağ Duru
(Yazının devamı: SEVRES ANTLAŞMASI 10 AĞUSTOS 1920 VE ERMENİSTAN
Bu dizide yer alan bütün yazıları görmek için şu linke tıklayınız:
https://turkiye.net/dosyalar/ermeni-sorunsali/
veya sitenin menü sisteminden DOSYALAR – ERMENİ SORUNSALI yı seçiniz.)
________________________________________________________________
Referans:
1. Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi, Milliyet Yayınları, 1992
2. Davranışlarımızı Kökeni, Dr. Erol Teber, Sorun Yayınları, 1975
3. Din Devletleri, Prof. Dr. Aysel Ekşi, Ümit Yayıncılık, 1995
4. Emperyalizm Kıskacında Türkler Ermeniler Kürtler, Yazıcı Yayınevi, 2003, Ersal Yavi
5. History of the Ottoman Empire and Modern Turkey, Stanford J. Shaw, Cambridge University Press, 1987
6. History of the Western Civizilation, Bertrand Russell, Unwin University Books, 1971
7. İnternet kaynakları: Timeturk Haber, Vikipedia, Agos Gazetesi, Al Jazeera ve Ermenistan ile ilgili çeşitli web siteleri
8. Osmanlı İmparatorluğunun Yükseliş ve Çöküş Tarihi, Dimitri Kantemir, Cumhuriyet Yayınları, 1998
9. The Encyclopedia Americana International Edition, Americana Corp., I-XXX Volumes, New York, 1977
10. The Reader’s Digest Great Encyclopeadic Dictionary, Oxford University Press, 1964
11. The Turkish Labyrinth, James Pettifer, Viking Penguin Group, 1997
12. Théma Larousse, Tematik Ansiklopedi, Cilt 1-2, Larousse 1993 Milliyet 1993-1994
13. Türk Devrimini Temelleri ve Gelişimi, Doç. Dr. Ahmet Mumcu, A.Ü. Hukuk Fakültesi Yayınları, 1976
14. Türkiye Cumhuriyeti Çökerken, Vural Savaş, Bilgi Yayınevi, 2004
15. Türkiye’de Etnik Gruplar, P. Alford Andrews, Ant Yayınları, 1997
16. Türkiye Neden Feda Edildi? Merdan Yanardağ, Destek Yayınevi, 2013
17. Türklerin Tarihi, Doğan Avcıoğlu, Tekin Yayınevi, 1985
18. Ulusal Kültür Savaşı, Atilla İlhan, Bilgi Yayınevi, 1998
