| Bu yazı, Ermeni Sorunsalı adındaki bir yazı dizisinin parçasıdır. Daha önce yayımlanan yazıları okumak için yukarıdaki ana menüden DOSYALAR ve ERMENİ SORUNSALI başlığını seçiniz veya https://turkiye.net/dosyalar/ermeni-sorunsali/ linkine tıklayınız. |
SEVRES ANTLAŞMASI 10 AĞUSTOS 1920 VE ERMENİSTAN
Kuşkusuz, Türk halkı hem işgal güçlerine, hem de saltanata karşı büyük bir uyanış ve direniş hazırlığı içindeyken Osmanlı Devleti’nin böyle bir antlaşmaya imza atması büyük bir aymazlık ve vurdumduymazlıktı. Osmanlı ile Müttefik Devletler Fransa, İtalya ve İngiltere arasında yapılan bu antlaşmaya Japonya, Belçika, Yunanistan Polonya, Portekiz, Ermenistan, Çekoslovakya, Romanya, Yugoslavya, Hicaz (Arabistan) da imza vermiştir.
433 maddeden oluşan bu dev antlaşmanın 6. bölümündeki 6 madde (88-93) salt Ermenistan ile ilgilidir. Vilayeti Sitte denilen (Erzurum, Van, Elazığ, Diyarbakır, Sivas, Bitlis) 6 vilayetin Ermenistan’a verilmesini öngören bu antlaşmanın 6. Bölümündeki 6 maddeyle 6 rakamı üzerinden Osmanlı ile nasıl dalga geçildiği açıkça ortadadır.
Buna göre Osmanlı, Ermenistan Cumhuriyeti’nin varlığını ve bağımsızlığını tanıyacak, Osmanlı-Ermeni sınırı ile 6 ilin durumu hakem sıfatıyla hareket edecek olan ABD Başkanı Wilson tarafından belirlenecekti:
“ABD başkanınca belirlenecek sınır ile söz konusu illerin kısmen veya tamamen Ermenistan’a terki gerektiği takdirde Osmanlı devleti, karar tarihinden itibaren, terk edilen yerler üzerindeki tüm haklarından vazgeçtiğini şimdiden beyan eder.”
Maddedeki cümle düşüklüğü, mantıksızlık ve “şimdiden beyan etmenin” dayanılmaz anakronizmi bir yana Osmanlı antlaşmayı imzalamakla o illeri zaten Ermenistan’a vermiş oluyordu!
Nitekim 22 Kasım 1920’de, Tunceli ve Diyarbakır hariç, -zira bu illerin Kürt aşiretlerine verilmesi planlanıyordu- Wilson Trabzon’u da bonus gibi ekleyerek Erzurum, Elazığ, Van ve Bitlis’i sanki babasının çiftliğiymiş gibi Ermenistan’a verdiğini açıklayacaktır! Böylece Wilson’un kararıyla Bitlis, Van, Erzurum, Elazığ ve Trabzon bölgelerinden toplam 103.000 km2lik bir arazi Ermenistan’a hibe ediliyordu! O tarihte zaten Ermeni işgalinde olan Kars otomatikman Ermenistan’a kalmış oluyordu.
Bu gelişmeler üzerine Ankara’daki yeni kurulan Türkiye Büyük Millet Meclisi Sèvres Antlaşmasını sert bir bildiri ile kınamış, Ankara İstiklal Mahkemesi 1 numaralı kararı ile de anlaşmaya imza koyan üç yetkili ve Sadrazam Damat Ferit Paşa vatan haini ilan edilmiştir.
İmdi, Osmanlı ve Vahdettin’i kurtarmaya çalışan yeni yetme postmodern akil adamlar Sèvres Antlaşmasını Meclisi Mebusan ve Vahdettin’in onaylamadığını ileri sürerler! İyi de aslanlar, 10 Ağustos 1920’de Sèvres Antlaşmasını imzalayanlar bizzat Sultan Vahdettin tarafından atanan, Sultanın temsilcileri olarak Paris’e giden Sadrazam Damat Ferit Paşa, Bern Büyükelçisi Reşat Halis Bey, eski Maarif Bakanı Mehmet Hadi Paşa ve eski Şurayı Devlet (Danıştay) Başkanı Rıza Tevfik Bey değil miydi? Kim atadı bu adamları?
Üstelik, o tarihte zaten Meclis kendini feshetmiş ve Vahdettin tarafından da lağvedilmiş olduğundan Meclisin onayı diye bir şey söz konusu olamayacağı gibi Meşrutiyet de sona ermişti! O halde, bu durumda tek yetkili Sultan Vahdettin idi, ve bal gibi onay vermiştir.
DOĞU SINIRI – TÜRKİYE ERMENİSTAN GÜMRÜ ANTLAŞMASI
Büyük Ermenistan hayali peşinde olan Ermenistan Taşnak hükümeti 28 Mayıs 1920’de Ankara’ya bir nota vererek Batı Ermenistan olarak gördükleri Doğu Anadolu’daki 6 vilayeti ilhak edeceğini açıklar. 30 Mayıs 1920’den itibaren de TBMM hükümeti Ermenistan’a yapılacak karşı harekatı görüşmeye başlar.
16 Haziran 1920 Ermeni ordusu Oltu’yu işgal eder, Dehne boğazını ele geçirir.
Sèvres Antlaşmasının kararlarını engellemek ve Ermenistan’ı durdurmak isteyen Ankara hükümeti doğu sınırını Ulusal Ant’a göre belirlemek amacıyla, 20 Ağustos 1920den itibaren Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği ile görüşmelere başlar. Sovyet Dışişleri Bakanı Çiçerin’in Kafkasya’da Türklere ait bazı bölgelerin ve doğu illerinin Ermenistan’a verilmesini istemesi üzerine görüşmeler uzar.
Tam o sırada beklenmedik bir ziyaretçi ortaya çıkar: 22 Eylül 1920’de General James G. Harbord başkanlığında bir ABD heyeti Mustafa Kemal Paşa ile görüşmek üzere Sivas’a gelir! Kuşkusuz heyetin amacı Başkan Wilson tarafından Ermenistan’a bağışlanan yerleri görmek, Anadolu ve Kafkasya’daki gerçek durumunu yerinde incelemek, Mustafa Kemal ve ekibinin SSCB ile olan ilişkilerini araştırmak olmalıydı. ABD’nin endişesi TBMM hükümetinin bir Sovyet cumhuriyetine dönüşmesiydi. Memnun bir şekilde geri dönen Harbord Ermenilerle bir yere varılamayacağını anlamıştır. Hazırladığı rapor sonucunda ABD kongresi Ermenistan projesini rafa kaldıracaktır.
Bu arada SSCB ile TBMM arasında uzlaşmanın sağlanması üzerine Kâzım Karabekir komutasında harekete geçen ordu birlikleri Ermeni-Gürcü ordusunun işgali altında bulunan Kars, Ardahan, Artvin, Batum ve Iğdır’ı geri alır (30 Ekim 1920). Türk ordusu başkent Erivan’a doğru ilerlerken, bir Sovyet Kızıl Ordusu da kuzeyden Erivan’a yaklaşmaktadır. Bunun üzerine 17 Kasım 1920’de Ermeniler ateşkes ister.
Gümrü Antlaşması
1 Aralık 1920’de Ermenistan ile Gümrü Antlaşması imzalanarak Türk-Ermeni sınırı 1878 öncesindeki Osmanlı-Rus hattına çekilir. Bu hat, bugünkü Türkiye-Ermenistan sınırıdır. 2 Aralık 1920’de Kızıl Ordu herhangi bir direnişle karşılaşmadan Erivan’a girer ve Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti ilan edilir. Taşnaklar ülkeden kovulur, yönetim Ermenistan Komünist Partisine geçer.
Erdağ Duru
(Yazının devamı: TÜRK-YUNAN SAVAŞI
Bu dizide yer alan bütün yazıları görmek için şu linke tıklayınız:
https://turkiye.net/dosyalar/ermeni-sorunsali/
veya sitenin menü sisteminden DOSYALAR – ERMENİ SORUNSALI yı seçiniz.)
________________________________________________________________
Referans:
1. Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi, Milliyet Yayınları, 1992
2. Davranışlarımızı Kökeni, Dr. Erol Teber, Sorun Yayınları, 1975
3. Din Devletleri, Prof. Dr. Aysel Ekşi, Ümit Yayıncılık, 1995
4. Emperyalizm Kıskacında Türkler Ermeniler Kürtler, Yazıcı Yayınevi, 2003, Ersal Yavi
5. History of the Ottoman Empire and Modern Turkey, Stanford J. Shaw, Cambridge University Press, 1987
6. History of the Western Civizilation, Bertrand Russell, Unwin University Books, 1971
7. İnternet kaynakları: Timeturk Haber, Vikipedia, Agos Gazetesi, Al Jazeera ve Ermenistan ile ilgili çeşitli web siteleri
8. Osmanlı İmparatorluğunun Yükseliş ve Çöküş Tarihi, Dimitri Kantemir, Cumhuriyet Yayınları, 1998
9. The Encyclopedia Americana International Edition, Americana Corp., I-XXX Volumes, New York, 1977
10. The Reader’s Digest Great Encyclopeadic Dictionary, Oxford University Press, 1964
11. The Turkish Labyrinth, James Pettifer, Viking Penguin Group, 1997
12. Théma Larousse, Tematik Ansiklopedi, Cilt 1-2, Larousse 1993 Milliyet 1993-1994
13. Türk Devrimini Temelleri ve Gelişimi, Doç. Dr. Ahmet Mumcu, A.Ü. Hukuk Fakültesi Yayınları, 1976
14. Türkiye Cumhuriyeti Çökerken, Vural Savaş, Bilgi Yayınevi, 2004
15. Türkiye’de Etnik Gruplar, P. Alford Andrews, Ant Yayınları, 1997
16. Türkiye Neden Feda Edildi? Merdan Yanardağ, Destek Yayınevi, 2013
17. Türklerin Tarihi, Doğan Avcıoğlu, Tekin Yayınevi, 1985
18. Ulusal Kültür Savaşı, Atilla İlhan, Bilgi Yayınevi, 1998
